"As laranjas eram azedas" / "Pomarańcze i tak były kwaśne"

Depois de o conto de António Macheira "Até amanhã meu filho" nos dar a conhecer a dor e a saudade de uma mãe que perdeu filho no mar, em "As laranjas eram azedas" sentimos dó de três crianças esfomeadas e com frio e enternecemo-nos  com os sonhos delas. 

AS LARANJAS ERAM AZEDAS

Duas enormes nuvens brancas, de caprichoso recorte, correm ligeiramente no espaço. Uma aragem fria empurra-as para o sul, para o mar. O sol, beatificamente, contempla-as indiferente e risonho. Mas também frio.

Estamos no inverno. Um inverno agreste e maravilhoso com os campos repletos de amendoeiras floridas de aspecto feérico e irreal.

A estrada está gelada. E três crianças que a vão pisando estremecem de frio a cada passo que dão. São os únicos caminhantes a esta hora da tarde. Caminham caladas e pensativas. Seus rostos magros e sujos têm uma cor arroxeada devido à aragem que lhes bate em cheio. Vestem trajes iguais: rotos, sujos, esfarrapados. E com os bracitos metidos nas calças remendadas, elas instintivamente encostam os corpos, ombro com ombro, braço com braço, anca com anca para se aquecerem...

De repente, Janica, o mais velho dos três, interrogou os companheiros:

-E se nós fugíssem's?

Chico e Balé olharam-no surpresos; e este último, com os olhitos a brilharem de alegria, gritou:

-Vames brincar... pr'áquecer? O Chico concordou.

-Vames, tou chei de frio.

Mas Janica continuava calado. Chico e Balé olharam um para o outro. Estranharam o amigo.

-Antão não queres fugir... pr'áquecer? - indagaram quase timidamente.

Janica olhou para eles fixamente; e com uma voz sonhadora murmurou quase para consigo:

-Fugir d'Olhão... fugir d'Olhão...

Os dois ficaram boquiabertos. «Aquele Janica tinha cada uma!»

-Fugir d'Olhão... pr'á donde? - exclamaram em coro.

-P'ra Marroc's.

Engoliram em seco. Abriram os olhos desmesuradamente. Gaguejaram.

-O... o... quê?

Janica continuava a fitá-los.

-Fugíamos numa lancha, de noite, sem ninguém nos ver e sem dizer nada a ninguém. Foi o que o meu irmão Lita fez há anos com mais três. Eu sei mexer numa vela.

-Eu tamém! Eu tamém sei! - exclamou o Chico já entusiasmado mas ainda receoso. - E... o teu irmão Lita... chegou lá?

-Antão não haverá de chegar? No verão mandou ele uma carta com dinheir'. A minha mãe diz que foi cem 'scudos.

O Balé mal podia falar.

-Mas... mas... Marroc's... fica muito longe...

-Qual quê! Numa noite chegávamos lá! - gritou-lhe o Janica. O Chico pôs-se a sonhar em voz alta:

-Não dizíamos nada a ninguém e fugíames numa noite de lua...

-Eu já vi Marroc's no cenima - acrescentou.

-Eu tamém. Eu tamém já vi! - confirmou o Balé já contagiado pelo entusiasmo dos amigos. - O Sabu era o rapaz.

Mas Janica mudou de conversa.

-Iames para uma casa muito grande, feita d'ouro e com quinhentos criad's para nos servir - sorriu velhacamente. - E cada um de nós tinha cinquenta mulheres...

O Balé admirou-se. «Pois já não tinham quinhentos criados?»

-Pa quê as mulheres? - interrogou.

O Chico soltou uma gargalhada e o Janica imitou-o. Começaram a rir perdidamente. As lágrimas saltavam-lhes dos olhos.

-Ora para quê! Ora para quê! Balé amuou.

-De qué que vocês se riem? De qué?

Mas não lhe podiam responder. Estavam sufocados de riso. E Balé pôs-se a tremer os lábios. Estava prestes a chorar quando compreendeu tudo. E, já sorridente, olhou para eles e desculpou-se:

-Eu disse aquil' a brincar... Pensam que eu não sei?... - E pôs-se também a rir, com os seus belos olhitos negros a brilharem de malícia...

Um bando de pardais sobressaltou-se ao ouvir aquela barulheira e atravessou a estrada, amedrontado. A aragem desapareceu por momentos dando um breve descanso às nuvens que ia empurrando. A estrada continuava deserta e fria. O riso aquecera-os. Mas pusera-os novamente silenciosos. Foi Chico quem cortou esse silêncio quase inexplicável.

-Janica! E o qué que comíames?

O amigo olhou-o surpreendido. «E ele que nunca se lembrara daqui-lo!» Mas não se deu por achado. Com a sua voz meiga que tanto encantava Balé começou a improvisar:

-O qué que comíames? Ora o que haverá de ser! Bifes... pão com manteiga... ov's com açucre... bolos... bananas... tabletes... rebuçados...

Balé escancarara a boca num «ah» de espanto e assim a conservava dando a impressão de que estava à espera de que qualquer daquelas iguarias entrasse por ela... Chico quase que revirava os olhos a cada palavra que o amigo ia proferindo...

Mas Janica era o que sofria mais. O seu estômago há quase dois dias que não sabia o que era comida. Em casa nem uma côdea havia. O pai não ia ao mar; estava-se no inverno, era tudo. A mãe doente, toda inchada. A única solução para não morrer de fome era pedir... ou roubar. Assim juntara-se ao Chico e ao Balé, seus vizinhos e seus companheiros de brincadeiras. Pediam de porta em porta quase todos os dias. E roubavam de vez em quando.

Janica sentia o estômago contrair-se violentamente a cada palavra que ia proferindo:

-... queije... melancias... melões... peras grandes...

-Ê gosto mais d'uvas! - atalhou o Balé, que novamente ficou de boca aberta à espera de mais...

-... bifes... não, bifes já disse... maçãs... e...

Olharam ansiosos para o amigo. Este estava bastante pálido.

-E... que mais? - murmuraram.

-E laranjas.

Como se tivessem apanhado um choque os dois deram um pulo.

-Oh, já nem me lembrava disse! - exclamou o Balé.

-Parece-me que já passámes do siti' - murmurou o Chico olhando atentamente para todos os lados. Pararam. Janica apontou para uma árvore:

-É ali. Vames.

Retrocederam. Junto duma enorme alfarrobeira enveredaram por um caminho estreito, cheio de covas, que um muro branco ladeava. O muro era velho e débil. Devido talvez à chuva e a ventos fortes desmoronara-se e abrira-se em vários pontos.

Janica, apontando para uma brecha larga do muro, avisou-os:

-Vames por aqui - pôs-se sério. - É só apanhar, ouviram? Comemes depois.

Entraram sem dificuldades no pomar. E ficaram atónitos com o que viram.

-Ih, tanta laranja! - murmurou o Balé embasbacado. Realmente o espectáculo era surpreendente: umas três ou quatro dezenas de laranjeiras carregadas de frutos maduros e apetitosos ali estavam a dois passos das crianças a tentá-las, a desafiá-las.

-Depressa! - exclamou o Chico olhando atentamente em redor. Não avistou ninguém. Nem um cão. Com os braços estendidos e mãos abertas correram para as árvores. Puxaram pelos ramos mais baixos. E uma boa dúzia de laranjas caiu no chão. Abaixaram-se. E começaram rapidamente a apanhá-las…

Mas Balé não resistiu à tentação. Assim que apanhou uma, cravou os dentes nela e começou a chupá-la sofregamente. Janica ainda resmungou, mas com a pressa de encher os bolsos e a blusa de laranjas, não lhe disse nada. Chico nem reparou no que Balé fizera...

-Eh! o que fazem vocês aí? - a voz era ameaçadora e imperiosa. E soou perto deles. Ficaram petrificados. Quiseram fugir mas as pernas não lhes obedeceram. O pânico apoderou-se deles. O homem aproximou-se. Era baixo e gordo. Os seus olhos faiscavam de ira. Trazia numa mão uma vara grande e flexível.

-O que fazem vocês aí? - repetiu com mais força.

As crianças levantaram-se a tremer e olharam para ele timidamente. Maquinalmente atiraram as laranjas escondidas para o chão. Somente Balé ficou com a laranja meia-sorvida na mão. Olharam para a vara. E mais aterrorizados ficaram.

-Porque não ficam com elas? Porquê? - a voz agora era sarcástica e dura.

-Diz tu! - a vara poisou docemente na cabeça do Chico. Este estremeceu de pavor.

-Não respondes? - a vara foi subindo lentamente. O Janica e o Balé, com os olhos fitos nela, pareciam hipnotizados.

-Não respondes? - a vara caiu secamente, com bastante força. Chico soltou um grito lancinante e lançou as mãos à cabeça. A vara descreveu uma curva e com mais força ainda dirigiu-se para Janica. Bateu-lhe no ombro. Janica soltou um gemido e cambaleou atordoado.

-E tu, queres ficar com a laranja? Pois fica! - a vara bateu brutalmente na mão de Balé. A laranja caiu. Balé soltou um grito.

Mas não apanharam mais varadas. Como se tivessem previamente combinado, gritaram «filho da puta!» e fugiram. Como balas enfiaram pela brecha e com uma velocidade incrível desapareceram pela estrada fora.

O homem perseguiu-os até à estrada principal. Mas desistiu. Estava satisfeito: aqueles canalhas, aqueles vadios nunca mais pensariam em roubar. Que bela lição! Acariciou amorosamente a vara e foi apanhar as laranjas...

Só pararam à entrada da vila. Completamente exaustos. Sentaram--se na berma da estrada. O frio, agora, apertava mais. O sol, no ocaso, ia desaparecendo lentamente na linha do horizonte. Um grupo de trabalhadores vinha passando. Olharam para as crianças e riram. Uma velhota, na garupa de um burrico, gritou-lhes:

-É bem feito, seus gatunos! Com certeza que foram roubar alguma horta e foram apanhados... Tão pequenos e já gatunos... Nossa Senhora me livre deles!

Os trabalhadores riram-se ainda mais. O Chico tinha um durão imenso na cabeça. Doía-lhe horrivelmente. Chorava baixinho, com a cabeça entalada nos joelhos e as mãos em concha enfiadas nos cabelos. O seu corpo ainda tremia.

Janica olhava para a pele arroxeada do seu ombro ferido. Nem podia tocar ao de leve. As dores eram insuportáveis. Mas, num esforço sobre-humano, reprimia as lágrimas e os soluços. Apenas gemia.

Balé chorava desabaladamente. A sua mão estava inchadíssima e cheia de sangue. Agora doía-lhe menos mas ele nem reparava nisso. Chorava porque lhe tinham batido a ele e aos seus companheiros. Chorava de raiva.

Mas de repente Janica começou a soluçar alto enquanto que as lágrimas lhe corriam livremente pelo rosto. Não pudera suportar mais. Estava completamente esgotado. Tanto física como moralmente.

Balé olhou-o, surpreso. Nunca vira Janica chorar assim. A não ser... naquela mesma tarde quando... Sentiu um frio desconhecido percorrer--lhe o corpo. Parou de chorar. Seus olhitos negros brilharam cheios de ternura. E, aproximando-se do seu companheiro, encostou-se a ele e abraçou-o apertadamente com o braço ileso. E, com uma voz meiga e suave, murmurou ao ouvido do amigo:

-Nã chores, Janica. Olha! As laranjas eram azedas. - E apertando mais Janica, continuou quase num murmúrio: - Lá em Marroc's é qu'elas são boas. Nã é verdade, Janica? Muito boas.

Pomarańcze i tak były kwaśne

Dwie ogromne białe chmury o kapryśnym kształcie biegną powoli po niebie. Zimny wiaterek spycha je na południe, nad morze. Słońce, w niebiańskim uniesieniu, kontempluje je niewzruszone i roześmiane. Ono również jest zimne.

Jest zima. Sroga i cudowna, pola pełne kwitnących migdałowców wyglądających bajkowo i nieziemsko.

Droga jest zamarznięta. I trójka dzieci, która po niej stąpa trzęsie się z zimna przy każdym kroku. Są jedynymi, którzy przechadzają się tą popołudniową porą. Milczący i zadumani. Wychudłe i brudne buzie smagane przez wiatr mają zsiniały kolor. Chłopcy mają podobne ubrania: porwane, brudne i obszarpane. Ich ramionka włożone w porwane spodnie instynktownie łączą ciało z ciałem, bark z barkiem, ramię z ramieniem, biodro z biodrem, aby się ogrzać …

Nagle Janica, najstarszy z trzech, zapytał kolegów:

- A gdybyśmy tak uciekli?

Chico i Balé spojrzeli na niego ze zdziwieniem. Balé, z wesoło iskrzącymi oczami krzyknął:

- Pobawimy się, coby nie było nam zimno.

Chico zgodził się.

- To chodźmy, bo jest mi bardzo zimno.

Ale Janica cały czas milczał. Chico i Balé spojrzeli jeden na drugiego. Zdziwiło to ich kolegę.

- To co, nie chcesz uciekać … coby było nam cieplej?

Dopytywali niemal nieśmiało. Janica spoglądał na nich przez dłuższą chwilę i marzycielskim głosem wyszeptał, prawie że do siebie:

- Uciec z Olhão … uciec z Olhão.

Dwaj chłopcy oniemieli: „Ten Janica to zawsze ma jakieś pomysły.”

- Uciec z Olhão, ale dokąd? -wykrzyknęli jednym głosem.

- Do Maroka.

Przełknęli ślinę. Otworzyli szeroko oczy. Zaczęli się jąkać.

-  C…c…co?

Janica wciąż się na nich gapił.

-Ucieklibyśmy na łódce, w nocy, nikt by nas nie zobaczył i nikomu byśmy nie powiedzieli. Mój brat Lita zrobił to kilka lat temu z trójką znajomych. Umiem sterować żaglem.

- Ja też! Ja też umiem! – krzyknął rozentuzjazmowany lecz nadal bojaźliwy Chica. – I… Twój brat Lita… dotarł tam?

-No czemu niby miał nie dotrzeć? Latem wysłał list z pieniędzmi. Mama mówi, że było tam 100 eskudów[1].

Balé ledwo mógł mówić.

- Ale… ale… Maroko….to bardzo daleko…

- No co Ty! W jedną noc byśmy tam dotarli! –Krzyknął Janica.

Chico rozmarzył się.

- Nikomu byśmy nic nie powiedzieli i ucieklibyśmy podczas pełni…

- Ja już widziałem Maroko w kinie- dodał.

- Ja też! Ja też już wiedziałem!- potwierdził Balé już zarażony entuzjazmem przyjaciół – Sabu był bohaterem.

Janica zmienił temat.

- Mielibyśmy wielki dom zrobiony ze złota i 500 sług, którzy by nas obsługiwali –uśmiechnął się łobuzersko. – I każdy z nas miałby 50 kobiet…

Balé zdziwił się.

- Po co nam kobiety skoro mielibyśmy 500 sług? –zapytał.

Chico wybuchł śmiechem a Janica zaraz po nim. Zaczęli się śmiać do rozpuku. Łzy ciekły im z oczu.

- Jak to po co?! Jak to po co?!

Balé się rozgniewał.

- Z czego się śmiejecie? Z czego?

Ale nie mogli mu odpowiedzieć. Zachodzili się od śmiechu. Balé zaczęła trząść się bródka. Gotowy był już płakać kiedy wszystko zrozumiał. Już uśmiechnięty, spojrzał na nich i usprawiedliwił się:

- Żartowałem... Myślicie, że nie wiem? I też zaczął się śmiać swoimi pięknymi czarnymi oczkami, które błyszczały ze złości.

Stado wróbli zerwało się słysząc ten hałas i przestraszone przeleciały na drugą stronę drogi. Wiatr ustał na chwilę, dając krótki odpoczynek snującym się chmurom. Droga nadal była zimna i pusta.

Śmiech ich ogrzał. Lecz sprawił, że znowu zamilkli.

To Chico był tym, który przerwał tę prawie niewytłumaczalną ciszę.

-Janica! Co mięlibyśmy zjeść?

Kolega spojrzał na niego zaskoczony. Akurat nad tym nigdy się nie zastanawiał. Jednak nie dał się zaskoczyć. Swoim delikatnym głosem, który tak bardzo uwielbiał Balé zaczął improwizować:

-Co byśmy zjedli? No ba...! Stek..., chleb z masłem..., jajka z cukrem..., ciastka...,banany...,czekoladę, cukierki...

Balé otworzył buzię ze zdumienia i tak pozostał sprawiając wrażenie jakby czekał, aż któryś z tych smakołyków przez nią wejdzie.

Chico przewracał oczami przy każdym słowie, które wypowiadał kolega.

Ale Janica był tym, który cierpiał najbardziej. Jego żołądek prawie od dwóch dni nie wiedział co znaczy jedzenie albo nie widział nic do jedzenia. W domu nie było nawet skórki. Tata nie wyruszał w morze. Była zima. To było wszystko.

Mama chora, cała spuchnięta.

Jedynym wyjściem, aby nie umrzeć z głodu było żebranie... albo kradzież.

W ten sposób dołączył do Chico i Balé, jego sąsiadów i kolegów z podwórka.

Prawie każdego dnia chodzili od drzwi do drzwi.

I kradli od czasu do czasu.

Janica czuł jak żołądek mu się gwałtownie skurczał z każdym słowem, które miał wymówić:

- … ser… arbuzy…melony… duże gruszki…

- Ja najbardziej lubię winogrona!- wtrącił Balé, który ponownie otworzył buzię czekając na więcej…

- …steki… nie, steki już wymieniłem… jabłka… i…

Spojrzeli zniecierpliwieni na kolegę. Był dość blady.

- I… co jeszcze? – wymamrotali.

- I pomarańcze.

Obaj podskoczyli jak porażeni prądem.

- Och, już o nich zapomniałem! – wykrzyknął Balé.

- Wydaje mi się, że już minęliśmy to miejsce. – wymamrotał Chico, rozglądając się uważnie.

Zatrzymali się. Janica wskazał drzewo.

- To tam. Chodźmy.

Zawrócili. Przy wielkim szarańczynie strąkowym[2] skierowali się w stronę ścieżki pełnej dziur. Wzdłuż ścieżki znajdował się biały mur.

Mur był stary i kruchy. Być może przez deszcz i silne wiatry rozpadł się i otworzył w niektórych miejscach.

Janica, wskazując na szeroką szparę w murze, poinformował ich:

- Idziemy tędy – zrobił się poważny. – Tylko zbieramy, słyszeliście? Zjemy później.

Bez problemu weszli do sadu. Zaniemówili na widok tego co zobaczyli.

- Aaa, tyle pomarańczy! – wymamrotał zamurowany Balé.

Rzeczywiście widok  był zaskakujący: jakieś trzydzieści lub czterdzieści drzew przepełnionych dojrzałymi i przepysznymi owocami. Znajdowały się dwa kroki od dzieci, kusząc i prowokując je.

- Szybko! – krzyknął Chico rozglądając się uważnie wokół. Nie ujrzał nikogo. Nawet psa.

Z wyciągniętymi rękami i otwartymi dłoniami pobiegli do drzew. Ciągnęli najniższe gałęzie. Z tuzin pomarańczy spadł na ziemię. Opadli i zaczęli je szybko zbierać…

Ale Balé nie mógł oprzeć się pokusie. Tak więc chwycił jedną, wbił w nią zęby i zaczął ssać łapczywie.

Janica chciał go jeszcze upomnieć, ale tak się spieszył wypełniając kieszenie i bluzę pomarańczami, że nic mu nie powiedział.

Chico nawet nie zauważył co robi Balé.

-Ej! Co wy tam robicie? Głos był groźny  i władczy.  Zabrzmiał blisko.

Zamurowało ich. Chcieli uciec, ale nogi odmówiły im posłuszeństwa. Zawładnęła nimi panika.

Mężczyzna zbliżył się. Był niski i gruby. Jego oczy iskrzyły ze złości. W dłoni trzymał wielki i giętki kij.

- Co tam robicie? Powtórzył głośniej.

Dzieci podniosły się drżąco i popatrzyły na niego nieśmiało.

Odruchowo wyrzucili na ziemię schowane pomarańcze na ziemię. Tylko Balé pozostał z na wpół zjedzoną pomarańczą w dłoni.

Spojrzeli na kij.                                                        

Stali się jeszcze bardziej przerażeni.

Dlaczego ich sobie nie zatrzymacie? Dlaczego? - głos stał się bardziej sarkastyczny i srogi.

Mów ty! Położył delikatnie kij na głowie Chico. Ten, zadrżał ze strachu.

-Nie odpowiesz? Kij powoli zaczął się unosić. Janica i Balé wpatrzeni w niego wydawali się zahipnotyzowani.

-Nie odpowiesz? Kij opadł oschle z dość dużą siłą. Chico przeraźliwie krzyknął z bólu i złapał się za głowę. Znowu uniósł kij i jeszcze z większą siłą skierował go na Janike. Uderzył go w bark. Janica jęknął z bólu i zachwiał się ogłuszony.

-I ty, chcesz wziąć pomarańczę? Weź sobie! Kij brutalnie uderzył rękę Balé. Pomarańcza upadła. Balé krzyknął. Ale nie dostało im się więcej i, jakby się wcześniej umówili krzyknęli: skurwysyn! I uciekli. Zniknęli daleko w drodze niczym pociski wbite w szczelinę muru.

Mężczyzna gonił ich aż do głównej drogi. W końcu zrezygnował. Był usatysfakcjonowany: te kanalie, ci leserzy już nigdy więcej nie pomyślą o kradzieży.

Świetna nauczka! Pogłaskał czule kij i poszedł zebrać pomarańcze…

Zatrzymali się dopiero przy wjeździe do miasta. Kompletnie wyczerpani. Usiedli na poboczu drogi. Teraz zimno doskwierało im jeszcze bardziej. Zachodzące słońce powoli znikało za horyzontem.

Przechodziła grupa pracowników. Spojrzeli na dzieciaki i zaśmiali się. Staruszka, na grzbiecie osła, krzyknęła do nich:

-I dobrze im tak, tym złodziejaszkom! Na pewno poszli kraść w jednym z sadów i zostali przyłapani… Tacy mali i już złodzieje…. Panienko przenajświętsza, uchowaj nas od takich!

Robotnicy śmiali się jeszcze bardziej.

Chico miał ogromnego guza na głowie. Okropnie go bolało. Płakał po cichutku, z głową między kolanami i dłońmi wetkniętymi we włosy. Jego ciało jeszcze drżało.

Janica spoglądał na zasiniałą skórę zranionego ramienia. Nawet nie mógł go dotykać. Ból był nie do zniesienia. Jednak w ponadludzkim wysiłku powstrzymywał łzy i szlochanie. Jedynie pojękiwał.

Balé płakał potwornie. Jego ręka była bardzo spuchnięta i cała zakrwawiona. Teraz mniej go bolało, ale on nawet tego nie zauważał. Płakał, ponieważ zbili go i jego kolegów. Płakał z wściekłości.

Ale, nagle Janica zaczął głośno szlochać, podczas gdy łzy płynęły mu wolno po twarzy. Już nie mógł więcej znieść. Był kompletnie wycieńczony. Zarówno fizycznie jak i moralnie.

Balé spojrzał na niego zdziwiony. Nigdy nie widział tak płaczącego Janica. Chyba że … tamtego popołudnia, gdy … Poczuł dziwny chłód przeszywający jego ciało. Przestał płakać. Jego czarne oczka przepełniły się czułością. I zbliżywszy się do swojego kolegi, oparł się o niego i przytulił go mocno zdrowym ramieniem. I cichym i delikatnym głosem szepnął do ucha kolegi:

-Nie płacz Janica. Zobacz! Pomarańcze i tak były kwaśne. – I ściskając jeszcze bardziej Janica, kontynuował szepcząc: - Tam, w Maroku, tam to dopiero są słodkie. No nie, Janica? Bardzo słodkie.

 Tradução/ Tłumaczenie: Barbara Kęsik-Kowalik, Kinga Starczyk e Karolina Kozak

http://revistaaguavai.blogspot.com/2014/08/ate-amanha-meu-filho-de-antonio-macheira.html

---

[1] Dawna waluta Portugalii.

[2] Alfarrobeira- typowe drzewo w południowej Portugalii.